Selasa, 08 November 2022

MATERI ARTIKEL



MATERI ARTIKEL

PAMITEGES:

Artikel inggih punika sasuratan sané madaging pamineh (opini) sang sané nyurat indik

pikobet utawi wicara sané dados pabligbagan ring masyarakat. Artikel matetujon nyiarang, mligbagang, miwah pinaka panglila cita sang sané ngwacén (Sumandiria, 2004:1). Artikel punika katahan maosang indik sahananing sané wénten ring sajroning pagubugan sang sané nyurat. Punika mawinan, napi sané kabaosang pastika sampun indik wicara utawi pabligbagan sané kantun akeh kabligbagang (up to date).

TATA CARA MAKARYA ARTIKEL:

1. Sané patut uratiang kapartama wantah ngrereh unteng babaosan (topik) sané jagi

kasurat. Inggian unteng babaosan punika sapatutné mangda nganutin aab jagat utawi

kahanan pabligbagan sané kantun akéh kabaos ring kramané.

2. Risampuné ngamolihang unteng babaosan (topik) madué jagi kasurat, rarisang

kaepah unteng babaosané punika dados pahan sané alitan (subtopik). Tatujoné manggda prasida ngamolihang sasuratan sané jakti-jakti nincap ring sajroning unteng

babaosan.

3. Rikala makarya artikel patut nganggén basa sané sampun katah kauningin utawi

basa sané dangan antuk ngresepang (komunikatif).

 

PAPALIH ARTIKEL:

Artikel manut sané nyurat miwah kawigunan kakaepah dados tiga, inggih punika artikel

redaksi, artikel umum, miwah artikel sponsor.

(Artikel redaksi ialah tulisan yang di garap oleh redaksi dibawah tema tertentu yang menjadi isi penerbit. Artikel umum merupakan tulisan yang ditulis oleh umum. Sedangkan dari fungsinya atau kepentingannya, ada artikel khusus dan artikel sponsor. Artikel khusus adalah nama lain dari artikel redaksi)

 CONTO ARTIKEL

Coma napi Soma?

In Artikel Berbahasa Bali on 17 Januari, 2011 at 3:27 pm

Warsa anyar, kalénder anyar. Wénten sesuratan “Coma”. Makumiwahg kalénder

sané uratiang titiang, nyurat sakadi punika. Meled titiang ngereh, nakénang, nunasang ring

buku-buku, internét, utawi genah siosan.

Puniki wantah paleluasan titiang ring jagat maya, internét. Yéning saihang titiang

maleluasan ring anaké sané uning (juru baos), titiang polih. Titiang polih ring situs Wikipedia. Ring situs punika kaunggahang makumiwahg-kumiwahg klompok basa indik wastan

rahina.

Redité, Soma, Anggara, Buda, Wraspati, Sukra, lan Saniscara wantah rahina-rahina

sajeroning awuku. Punika taler kabaos Saptawara. Rahina kapertama wantah Redité. Sané

kaping untat, kaping pitu wantah Saniscara.

Wastan rahina ring basa Bali maiketan sareng astrologi (lelintangan) Hindu miwah

basa Sanskerta lan basa turunannyané. Sajeroning lelintangan Hindu wastan rahina punika

maiketan ring Surya (Rawi), Soma (Bulan), Manggala (Mars), Budha (Merkurius), Guru

(Jupiter), Shukra (Venus), Shani (Saturnus). Wastan rahina punika nganutin wastan planét.

Saking situs Wikipedia unggahang titiang wastan rahina sané maiketan sareng wastan

rahina ring basa Bali. Kawitin titiang saking basa Sanskerta sané pinaka witnyané.Pinaka

catetan mangda nénten wénten pikobet ri kala nyurat lan ngwacén, /a/ panjang kasurat

antuk /aa/ lan /v/ patut kawacén /w/.

Ring basa Sanskerta wastan rahina inggih punika Bhaanu Vaasaram, Indu Vaasaram,Bhauma Vaasaram, Saumya Vaasaram, Guru Vaasaram, Bhrgu Vaasaram, lanSthira

Vaasaram. Ring basa Hindi (basa sané kaanggé ring India wewimiwahgan kalér) wastannyané: Ravivaar, Somavaar, Mangalavaar, Budhavaar, Guruvaar,Shukravaar,lan Shanivaar.

Ring basa Mon (basa sané kaanggé ring Burma lan Thailand) wastan rahinannyané: Aaditya, Candra, Anggaara, Budhavaara, Brhaspati,Shukra, lan Sani. Ring basa Divehi (basa

sané kaanggé ring Maladéwa): Aedheettha, Homa, Anggaara, Budha, Buraasfathi, Hukuru,

lan Honihiru. Ring basa Kannada (basa sané taler kaanggén ring India): Bhanu Vaara,

Soma Vaara, Mangala Vaara, Budha Vaara, Guru Vaara, Shukra Vaara, lan Shani Vaara.



Daftar Pustaka:

Buku Udiana Sastra: Disdikpora Provinsi Bali

MATERI AWIG-AWIG

 



MATERI AWIG-AWIG

1.      Pamiteges

Awig-awig mawit saking kruna “wig” sané maarti usak, matiosan ring kruna “awig” sané

maarti nénten usak utawi becik. Awig-awig punika madué unteng pangapti mangda dados becik

utawi nénten usak. Awig-awig madrué arti kawéntenan uger-uger utawi suluh sané ngatur tata karma manyama braya ring masyarakat sané mapangapti mangda sayan raket rumaket pasemetonané.

Ring sajeroning Perda Nomor 3 Tahun 2001 Indik Desa Pakraman lan Lembaga Adat,

maosang :

Awig-awig inggih punika aturan sané kakaryanin olih krama desa pakraman utawi krama

banjar adat sané kaanggén pedoman ritatkala ngamargiang Tri Hita Karana nganutin desa mawacara lan Dharma Agama ring desa pakraman utawi banjar pakraman soang-soang.

Ring Peraturan Daerah Provinsi Bali Nomor 3 Tahun 2003 kasambatang indik Hukum Adat

(awig-awig lan pararem) inggih punika hukum adat Bali sané wénten ring tengah masyarakat Bali sané mawiwit saking Catur Dresta saha kajiwa pramanain olih Agama Hindu Bali. Catur Dresta inggih punika, Sastra Dresta inggihan ajaran-ajaran agama, Kuna Dresta inggihan nilai-nilai budaya, Loka Dresta inggihan pandangan hidup dan Desa Dresta inggihan adat istiadat (Windia, 2010:50).

Awig-awig sané wénten ring masyarakat nénten wantah minayang hak sareng kewajiban

nanging taler ngicén sanksi-sanksi adat sané marupa sanksi denda, sanksi fisik, utawi sanksi

psikologi sané madué sifat spiritual, sané ngawinang kapok.

 

2. Jenis-jenis sanksi adat sané wénten ring awig-awig utawi pararem inggih punika :

1. Mengaksama (nunas pangampura)

2. Dedosaan (denda jinah)

3. Kerampang (kaambil kasugihané)

4. Kasepékang (nénten kadadaosang ngorta sareng semeton tiosan) dalam waktu

tertentu

5. Kaselong (mausir saking désa)

6. Upacara Prayascita (upacara nyuciang desa).

 

3.      Pepalihan Daging Awig-awig

Ring sajeroning awig-awig wénten daging ipun sané majanten kadagingin, inggih punika:

1. Aran lan Palemahan

2. Pamikukuh lan Petitis

3. Sukerta Tata Pakraman

4. Sukerta Tata Agama

5. Sukerta Tata Pawongan

6. Wicara lan Pamidanda

7. Nguwah nguwihin Awig-awig

 

4.      Conto Punggelan Awig-awig

Awig-awig Desa Pakraman Kedéwatan, Ubud, Gianyar

SARGA I

ARAN LAN WEWIDANGAN DÉSA.

Pawos 1.

(1). Désa Pakraman puniki mawasta Désa Pakraman Kedéwatan.

(2). Jebar kekuub wewidangania mawates nyatur, inggih punika:

ha. Sisih wétan Désa Pakraman Lungsiakan lan Payogan.

na. Sisih kidul Désa Pakraman Sayan.

ca. Sisih kulon tukad Ayung.

ra. Sisih lor Désa Pakraman Bunutan.

(3). Désa Pakraman puniki kawangun antuk unjuk lungsuring sakéng 154 (satus séket patpat) karang ayahan.

(4). Mungguing wewidangan palemahania kaepah dados kalih banjar luiré:

ha. Banjar Kedéwatan.

na. Banjar Kedéwatan Anyar.

Pawos 2.

(1). Manut trilingganing désa, kuub wewidangania pinarah tiga luiré:

ha. Utama Mandala, minakadi linggih Kahyangan Désa.

na. Madya Mandala, minakadi pupulan karang paumahan, lan tlajakan désa.

 

 

 Daftar Pustaka:

-          Buku Udiana Sastra: Disdikpora Provinsi Bali

Sabtu, 05 November 2022

MATERI DRAMA BALI

 



DRAMA BALI

Ø Yening selehin ring kesustraan Bali alit-alit pastika sampun uning Drama puniki mawit sking kasusatraan Bali Anyar sane marupa Prosa.
Ø Dasar-dasar sajeroning mauruk drama inggih punika:
1. Pauruk I : 
a. Ngawacen ring sajeroning Angen (membaca dalam hati)
b. Ngawacen masuara (ngrasayang lintihan(soroh)
satuane madasar antuk ngawacen naskah)
2. Pauruk II :
a. Ngawacen saha maparisolah nanging kantun kangge naskah 
b. Mabaos nganutin tabuh lan agem tokoh satua 
3. Pauruk III :
a. Maparisolah (akting) tur mabaos nanging nenten malih ngaange naskah (Lepas naskah).
4. Pauruk IV :
a. Nglampahang lelintihan satua drama madasar agem lan baos sane patut maweweh gambelan (musik)
5. Pauruk V :
a. Nglampahang lelintihan satua drama ngangge sarana drama, minakadi (Tata Lampu), Pangangge (tata busana) jangkep saha maweweg gambelan (musik) 
Ø Agem utawi tetikes Drama:
1. Wicara inggih punika kawagedan ngolah topik utawi tema 
2. Wirama inggih punika vocal / intonasi suara sane prasida nudut kayun sang sane mirengan 
3. Wirasa inggih punika kawagedan maktayang daram antuk rasa mangda neneten sakadi anak ngapalan.
4. Wiraga inggih punika semita utawi laras sang sane maktayang

Contoh Drama Bali:
I Kelor           : Ratu Dewa Agung istri, sapasira ngiringang Cokoridewa?
Putri Raja       : I Beli Made, timpal tiange.
I Kelor           : O…..kenten?
Patih Agung    : Ratu Dewa Agung istri, sira puniki? Sira Wastan ipun?
Putri Raja       : Ne tuah timpal gelahe paman. Made manik lara Adanne.
Patih Agung    : Ih Cai Manik Lara, sinah wong alas cai ya? Tegakang iban caine! Di puri ne, nyen 
                        kaden cai benye?
Manik Lara     : Inggih nawegang, nunas ampura ti-tiang Ratu Dewa Agung.
Patih Agung     : Ratu Dewa Agung petang iba, sing kene ben ci jeneng jlema?
I Kelor            : Ih Manik Lara , Tingalin anake malu jenengne. Yen kene jenengne, Gusti Patih 
                         suba adanne. Gusti Patih keto abete.
Patih Agung     : Ih Lor, eda lumbara bungutemapete!
I Kelor            : Inggih ampura! Iwang titiang. Mawinan yen sampun merasa madue linggih 
                         singgih, sampunang mabaos sane kasar !
Putri Raja        : Saja to paman. To nguda kasar kaketo paman ngraos?
Patih Agung     : Ratu Dewa Agung istri, pacang napi cokor idewa makta jadma pacul kadi niki ka 
                         puri? Cokor idewa kaden putri luwih, putran tedung jagate iriki?
Putri Raja        : Paman. Sing pesan paman ngelah pangrasa? Kengken Patutne iraga marep ken
                        sesamen manusa? Bes majaegan ia manusa, kadirasa buron patut sayangin
                        patut tresnain.
Patih Agung    : Ratu Dewa Agung. Titiang prakangge iriki,patih senapati agung titiang iriki. 
                        Sampun akeh tis panese sane naen rasayang titiang. Mawinan purun titiang 
                        matur pawungu.
Putri Raja        : Gelah sing mapisalah teken tegak pamane. Sakewala pangidih gelahe, eda 
                         paman kasar teken anak len! Yening Paman kasar teken sawitran gelahe, patut 
                        ken paman ksing bakti mareppaukudan gelah. 
Patih Agung    : Inggih-inggih, titiang nunas ampura Ratu Dewa Agung.
Permaisuri      : (Datang dan bertanya) Wih, cening. Cening ayu? Unduk apa ento kera-tang 
                       cening ngajak I Paman Agung?
I Kelor          : Puniki Ratu Dewa Agung, Ida Dewa Agung Istri, putran cokoridewa mairingan 
                       anak lanang rauh ka puri.
Permaisuri      : O…….Keto? Men nyen ne ajakidewa ning?
Putri Raja       : Nawegang Ibu, Niki Wantah I Beli Made, Timpal tiange ane ajak tiang nunas 
                        ajah ring Pasraman. Bli Made Manik Lara Wastan ipun. Bli Made, niki ampun 
                        ibun tiange. Matur anake Bli!
Manik Lara    : Ratu Dewa Agung , durus aksi sembah baktin titiang! Ampurayang pisan yening 
                       panangkilan titiange mawinan biuta ring puri! Titiang wit saking panepisiring 
                       jagat druene. Titiang mawasta Made Manik Lara, Ratu. 
Permaisuri      : O…..Keto? Nah sing ja kengken.geah madue panjak liu. Dini ditu. Yen suba nyak 
                        adung sang ngawerat lawan panjake makejang, kaden mula entoane ulatiang ? ih Sari?
Luh Sari         : Inggih titiang Ratu Dewa Agung.
Permaisuri      : Jeg bengong nyai ningalin anak bagus?
Luh Sari         : Inggih Ratu. Titiang kantun bajang tingting, sampun kantos amah barak ten 
                        polih tunangan. Sira minab ten seneng nyingakin anak lanang bagus?
Permaisuri      : Saja ja keto. Kema gaenang I Made kopi malu!
Luh Sari         : Inggih-inggih, titiang ngiringang.
Manik Lara    : Sampunang Ratu, matur suksma, titiang neneten ngawedang.
Luh Sari         : Napi gaenang tiang Beli Made, the nggih?
Permaisuri      : Cening Ayu, men kengken unduk ceninge nunas ajah di pesraman?, suba
                        patutne suud jani?
Putri Raja       : Sampun Ibu, nika mawinan titiang budal saha ngajak Beli Made meriki, mangda 
                        ipun uning purine driki. Ibu, I Beli Made Puniki nenten kantun maderbe rerama. 
                        Pedalem tiang ipun, sapunapi yening banggiang iriki ipun mamarekan?
Permaisuri       : Dadi cening. Lung masih yen ia nyak. Apa ada ane sadina-dina mareresik di 
                         taman.

 

 

RANGKUMAN MATERI

Drama inggih punika sinalih tunggil karya sastra sane ngelampahang daging cerita antuk dialog – dialog. 

Drama inggih ipun susastra sane marupa sasolahan, tingkah lakungundukang pratingkah manusa, tur nganggen basa anggena matutur – tuturan.

DramaBali inggih lelampahan, paigelan, sandiwara. Drama Bali wenten 2 soroh inggih ipun :1.Drama Bali TradisionalDrama puniki taler kaparinama drama bali klasik marupa soroh drama (lelampahansane nyatuang indik puri (istana, aab gumine sane liu, tur nganggen gong,gegendingan, miwah busana Bali.!irri lelampahan drama Bali purwa punikaa."elintihan satuane nenten nganggen sesuratan (naskah Drama b.#enten wenten sutradarac.#ganggen gamelan (gong, angklung anggena ngrameang lelintihan lelampahand.$adasar antuk igel – igelan (tan%ek gonge.$adaging gegendingan (tembang&.#ganggen rangki, stromking ring kalanganeg.'nteng satuane nyatuang soroh puri (istana, wayang, babad, parwah.#ganggen sarana topeng miwah busana Balii.ang )ragina dados mareraosan ring para panonton (sang ngaksi)

 

Daftar Pustaka:

-Buku Udiana Sastra

-Sumber internet

-Kumpulan Drama Tradisional

LKPD MATERI PUPUH/SEKAR ALIT

 


LKPD MATERI PUPUH

 

Pupuh inggih punika tembang baline sane mawasta sekar alit sering taler kabaos sekar macepat. Pupuh utawi sekar alit wenten 10 soroh Sinom, Pangkur, Durma, Maskumambang, Mijil, Pucung, Ginanti, Ginada, Semaradana lan Dangdang Gula.

            Pupuh punika kabanda antuk uger-uger pada lingsa.

            Pada lingsa tegesnyane inggih punika akeh carik ring apada kawastanin guru gatra, akeh kecap utawi wandan kruna ring soang-soang carik kawastanin guru wilang, miwah wangun labuh suara ring panguntat sajeroning acarik kawastanin guru dingdong.

            Pupuh-pupuh punika taler madue wirasa utawi karakter sane mabina-binayan. Tata cara mlajahin tembang macepat wenten kalih paletan inggih punika sane kabaos paca paliring miwah nyengkok wilet. Paca paliring mateges nembang kantun papolosan nenten nganggen wawiletan, nyengkok miwah gregel.

 

Conto Tembang Pupuh Maskumambang :

                                   

                i                                                o                                       e                                       u

                                                                Ka -   ping         ti-         ga

                                                                                                u                                                I                                                u                                                e                                       o                                       u                                                e                                       o

                                gu-     ru          wi-            se-         sa         li-            nu-       wih

                                                                                                o                                       u                                                e                                       o                                       I                                                i

                                sang    ma-    ngam-      bel         ja-        gat

                                                                                                o                                       o                                       o                                       e                                       I                                                o                                       e                                       o

                                                                mi -      na-        ka-          di        sang         bu-         pa-        ti                                                                              

                                                                                                I                                                I                                                I                                                I                                                e                                       o                                       I                                                I                                               

                                                                                                i-        da          nga -      mong       ka-          ka-       wa-      san

 

 

 

 

                 Tugas :

1.      Indayang ngripta pupuh maskumambang, apada !

2.      Napi daging pupuh maskumambang sane kabuat ?

3.      Kudang baris daging pupuh maskumambang sajeroning a pada ?

 

 

MATERI SASTRA BALI PURWA DAN ANYAR


 


Kesusastraan Bali Purwa miwah Kesusastraan Bali Anyar ( Modern )

KESUSASTRAAN BALI

Kesusastraan mawit saking kruna Sastra sane mateges ajah-ajahan / ilmu pengetahuan. Polih pengater Su sane mateges becik utawi luwih, lan poih pengater lan pengiring (Ka-an) punika mateges nyihnayang kawentenan. Kasusastraan inggih punika kawentenan ajah-ajahan sane becik utawi luwih.

Puisi inggih punika kekawin sastra sane kaiket antuk uger-uger.
Prosa inggih punika kekawin sastra sane nenten kaiket antuk uger-uger.

Contoh Puisi Bali Purwa
-Sekar Rare
-Sekar Alit
-Sekar Madya
-Sekar Agung

Contoh Puisi Bali Anyar
-Bali olih Ngurah Yupa
-Basa Bali olih Suntari
-Galang Bulan olih K. Putra
-Mati Nguda olih Putu Sedana
-Idupe Nemu Sengsara olih Made Sanggra
-Jagi Surup Suryane olih Made Taro

Contoh Prosa Bali Purwa
-Satua-Satua ( sekadi: Bawang Teken Kesuna, Siap Selem, Pan Balang Tamak )
-Babad ( sekadi: Babad Dalem, Babad Pasek )
-Kanda
-Wiracarita ( sekadi: Mahabharata, Bharatayudha, Ramayana )

Contoh Prosa Bali Anyar
-Novel ( Malancaran Ka Sasak olih I Gede Srawana, Lan Jani olih I Made Wanda )
-Cerpen ( Togog olih I Made Sanggra )
-Drama ( Nang Kepod olih Ketut Aryana, Maboros olih Putu Gede Suata )

1. Kesustraan Bali Purwa
            Kesusastraan Bali Purwa punika yening rerehang pahannyane, kepah malih dados:

Kasusastraan Tembang
Kesusastraan sane marupa awi-awinan sane kawangun antu tembang ( puisi tradisional Bali, minakadinnyane marupa kakawin, kidung, geguritan, miwah gegending sane soang-soang karya sastra punika madrue uger-uger wangunnyane, sajaba gegendingan. )



-Sekar Rare / Gegendingan
            Biasane kaanggen nyirepang anak alit utawi ngapul-ngapulang anak alit yening ipun sedek ngambek muah kaangen ri sedek maplalian. Sekar Rare kapalih dados tiga: Gending Rare, Gending Janger, muah Gending Sangiang.

·        Gending Rare upami : juru pencar, jenggot uban, made cenik, mati delod pasih, miwah sane lianan.
·        Gending Jejangeran upami : putri ayu, siap sangkur, majejangeran, miwah sane lianan.
·        Gending Sangiang upami : puspa panganjali, kukus arum, suaran kembang, miwah sane lianan.

-Geguritan / Sekar Alit
            Madrue uger-uger sane kaiket antuk padalingsa. Pada teges ipun akeh kecap / wanda sane abaris. Lingsa teges ipun labuh aksara sane pinih untat. Muah akeh carik ring sajeroning apada. Tiosan ring geguritan taler wenten parikan. Parikan pateh sekadi geguritan taler ngangen pupuh, bedannyane:
Yening Parikan reripannyane madue bantang saking satua sane sampun wenten riinan utawi ngambil crita saking crita pawayangan, sakadi Parikan Arjuna Wiwaha, Tantri, Lubdaka, Parikan calonarang, Parikan Salia.

Tembang Macapat, taler kawastanin sekar alit, tembang alit, utawi tembang sinom pangkur. Tembang macapat akehnyane wenten dasa soroh makadi:
·        Pupuh Dangdang Gula.
·        Pupuh Sinom.
·        Pupuh Durma.
·        Pupuh Pangkur.
·        Pupuh Mijil.
·        Pupuh Semarandana.
·        Pupuh Pucung.
·        Pupuh Ginada.
·        Pupuh Ginanti.
·        Pupuh Maskumambang.

Tembang macapat punika sajeroning kasusastra prasida kaanggen ngwangun geguritan. Geguritan inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk tembang macapat. Upami :
Geguritan Sampik Ingtai, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Ketut Sari.
Geguritan Jaya Prana, ngangen tembang macapat ginada kewanten, olih I Ketut Putra.
Geguritan Basur, ngangen tembang ginada kemanten, olih Ki Dalang Tangsub.
Geguritan Sucita miwah Subudi, ngangen tembang macapat campuran, olih Ida Bagus Ketut Jelantik.
Geguritan Tamtam, ngangen tembang macapat campuran, olih I Ketut Sangging.
Miwah sane lianan.

-Kidung / Sekar Madya
            Kawangun antuk kawitan, panawak, miwah panawa. Kidung mawint saking Jawi tur ngalantur nglimbak ring Bali, tur ngangen Basa Bali Tengahan / Jawa Tengahan.

Kidung utawi Tembang Tengahan utawi Sekar Madia, punika taler marupa kakawian utawi karangan sane kawangun antuk sekar madia makadi kidung Tantri, kidung Sri Tanjung, miwah sane lianan. Kidung punika yening tetesin malih wenten sane marupa :
Kidung sane ngangge tembang macapat. Basa sane kaanggen marupa basa tengahan sakewanten kawangun antuk tembang macapat makadi :
·        Kidung Ranggalawe.
·        Kidung Sri Tanjung.
·        Kidung Pamancangah Dalem.
·        Kidung Amad Muhamad.
·        Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.
·        Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :
·        Malat.
·        Wargasari.
·        Alis-alis Ijo.
·        Tantri, miwah sane lianan.

-Kakawin / Sekar Ageng
            Kabanda antuk uger-uger guru, laghu, wreta, muah matra. Sane ngranjing Kakawin, sakadi Kakawin Sutasoma, Kakawin Ramayana, Kakawin Arjuna Wiwaha, Lubdaka , Bharatayudha, Nitisastra.

Kekawin utawi Tembang Gede utawi Sekar Agung utawi Wirama inggih punika kakawian utawi karangan sane kawangun antuk wirama makadi:
·        Kekawin Ramayana olih Empu Yogi Swara.
·        Kekawin Bharata Yudha olih Empu Sedah miwah Empu Panuluh.
·        Kekawin Arjuna Wiwaha olih Empu Kanwa.
·        Kekawin Sutasoma olih Empu Tantular.
·        Kekawin Siwaratri Kalpa olih Empu Tanakung.
·        Kekawin Semarandhana olih Empu Darmaja.
·        Kekawin Gatotkaca Sraya olih Empu Panuluh.
·        Kekawin Writtasancaya olih Empu Tanakung.
·        Kekawin Negarakethagama olih Empu Prapanca.
·        Kekawin Kresnayana olih Empu Triguna, miwah sane lianan.

Palawakya
Palawakya punika wantah karya sastra gancaran sane kawacen manut hreswa (bawak) lan dhirga (panjang) labuh suarannyane, sane maiketan ring tata titi ngwacen Basa Jawa Kuna, minakadi kasusastraan Parwa sane lumrah manut saking kasusastraan epik Mahabrata miwah kanda sane mawit saking Ramayana.

2. Kasusastraan Bali Anyar
            Wangun Kesusastraan Bali Anyar luire: Puisi, cerpen, novel, muah drama

-Puisi Bali Anyar
            Puisi Bali Anyar, kakawitin antuk kamedalang puisi sane mamurda “Basa Bali” pekaryan Sutari Pr. Sane Kunggahan ring majalah Medan tahun1959, sane kapikukuhang pinaka puisi Bali Anyar kapertama. Ring Sajeroning panglimbaknyane, unteng-unteng tetuek puisi Bali Anyar sayan-sayan maendahan manut aab lan panglimbak jagat Baline, pamekasipun pengaruh pariwisata ring Bali

-Cerpen Bali
            Cerpen utawi gancaran wantah awi-awian sane karipta ring aab jagate mangkin sane critannyane cutet, niru wangun cerpen ring sastra Indonesia. Lantang satuannyane kirang ring 10.000 tali kruna, tur nyritayang pariindikan apaos.

-Novel Miwah Drama Bali Anyar
            Sane Kabaos novel Inggih Punika crita sane panjang, nyritayang kahuripan tokoh-tokohnyane saking alit ngantos lingsir utawi padem. Karya sastra sane mawangun Novel Bali minakadi:
Nemu Karma antuk I Wayan Gobiah.
Melancaran Ka Sasak antuk I Gede Srawana.
Sayong antuk I Nyoman Manda (1999)
Awengi ring Hotel olih I G. P Bawa Samargantang (2004)

-Drama
            Karya sastra drama wantah madue wangun sane kabaos dialog utawi kabaosan sadu arep ring para tokoh critannyane. Karya sastra Bali Anyar sane mawangun drama luire :
Kirana (drama anak-anak) antuk I Nyoman Manda warsa 2004
Gusti Ayu Kulantir, antuk A. Wiyat S. Ardi warsa 1999
Nang Kepod, antuk Ketut Aryana, warsa 1940
Kobaran Apine, Ki Bayan Suling
Aduh Dewa Ratu, antuk Gede Darna warsa 1931
Phala Karma, antuk Putu Arya Semadi.

Ngwacen Puisi Bali Anyar
            Puisi Bali yening rerehang ring panglimbak kasusastraan Bali, ngranjing ring sajeroning kasusastraan Bali Anyar, sane kawentenannyane saking pengaruh kasusastraan modern sane embas ring kabudayaan Barat (Eropa).
Tiosan ring wangun puisi Bali tradisional sakadi kakawin miwah geguritan sane madrue uger-uger ngwacen tur ngripta manut pakemnyane puisi modern puniki wantah madrue uger-uger ngwacen kemanten, tur ring sajeroning ngripta daging nyane kapisaratang tur kadasarin antuk rasa saking sang sane ngripta manut wangun tema lan gaya basanyane ane bebas.
Indik uger-uger ring tatkala jagi ngwacen puisi modern prasida kasurat sakadi ring sor puniki!

Wirasa. Inggih punika pidabdab narka utawi nafsir indik daging utawi tetuek suksman puisine. Riantukan ring sajeroning awi-awian puisi modern wirasan utawi suksmannyane pada matiosan nganutin pikardin sang sane ngripta puisisne, minakadinnyane:
Wenten sane madaging indik kalulutan
Wenten sane madaging indik kasinatrian
Wenten sane madaging kritik social
Wenten sane madaging kasengsaran
Wenten sane madaging indik kaasrian miwah sane tiosan.

Wirama utawi olah vocal. Inggih punika ring sajeroning ngwacen puisi patut sang sane jagi ngawcen punika nelebang dumun antuk minayang suara nengen, suara ardhasuara, suara cendek utawi suara lantang tur ring sajeroning ngwacen sawyakti mangdane tatas kapireng olih sang sane manonton.
Semita utawi exspresi. Inggih punika ri kala ngwacen puisi semu utawi tata wedana patut kanutang majeng ring watak utawi suksman daging puisi sane kawacen.
Wiraga utawi olah tubuh. Inggih punika gaya utawi gerakan tubuh patut kanutang taler ring kawentenan semaitane, antuk pidabdab sakadi: mamargi, malinggih, matimpuh, miwah sane tiosan, mangda sida kapanggihan lengut, pangus miwah nglangenin ri kala ngwacen.
Wates lengkara. Inggih punika sajeroning ngwacen puisi, mangdane sang sane ngwacen sumeken tatas majeng ring tetuek bebaosan miwah unteng pikayun sane wenten ring puisine, ring dija sepatutnyane matanjekan utawi mararian taler ring dija patut nyane ngwacen gelis, riantukan saking piteges wates lengkarane punika sang sane ngwacen sida sada alon mangsegan angkihan. Ring sor puniki wenten conto-conto puisi Bali, sane marupa awi-awian kawi sastra sajeroning kasusastraan Bali Anyar

 

DAFTAR PUSTAKA:

-BERBAGAI SUMBER PADA BUKU DAN INTERNET

CONTOH KEKAWIN/WIRAMA/SEKAR AGUNG

 



WIRAMA TOTAKA

SASI WIMBA HANENG GATA MESI BAYU,

NDANASING SUCI NIRMALA MESI WULAN,

IWA MANGKANA RAKWA KITENG KADADIN,

RI NGANGAMBEKI YOGA KITENG SAKALA.

 

Artinipun:

Inggih, sakadi lawat bulane sane wenten ring payuke sane madaging toya,

Sakewanten, wantah sakatahing sane suci tanpa leteh madaging lawat bulan,

Kadi asapunika, wiakti paduka Bhatara ring sarwa pranine,

Ring anake sane nglarang yoga samadi, paduka Bhatara pacang nyalantara.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WIRAMA BASANTATILAKA

KAWIT SARAT SAMAYA KALA NIRA PARANGKA,

NTON TANG PRADESA RI HAWAN NIRA KAPWA RAMYA,

KWEH LWAH MAGONG KATEMU DE NIRA TIRTHA DIBYA,

UDYANA LEN TALAGA NIRJHARA KAPWA MAHNING.

 

          TUNJUNG PUTIH BOYA TA TUNJUNG NGBANG SEDHENG RUM,

          KUMBANG DURNITA MASABDA UMUNG SADARPA,

          LANMANDA MARUTA MIRIRYA SUGANDA MAMBE,

          SANG RAMA LAKSMANA RI KANGKSANA DUSTA DENYA.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

WIRAMA SWANDEWI

(WANGSASTHA)

 

PRIHEN TEMEN DHARMA DUMARANANG SARAT,

SARAGA SANG SADHU SIREKA TUTANA,

TANARTHA TAN KAMA PIDONIA TAN YASA,

YA SAKTI SANG SAJJANA DHARMA RAKSAKA.

 

Artinipun:

Inggih, saratang pisan kapatutane sajeroning ngambel jagate (nabdabang panjake),

Ida Sang raga pradnyan, Sang wicaksana, Ida sane patut katulad,

Boya arta brana, boya indriya tetujonnyane taler boya ja yasa keti,

Sang maraga wikan pacang mawisesa wantah kapatutan sane kagambel.

 

 

TEMBANG PUPUH MACEPAT PSP 2024

  ·          Tembang Wajib Putri (Pupuh Semarandana)   Singgih Ratu Sang Hyang Widhi. Gung Aksama Iwang Tityang. Asung Paduka Manont...