Senin, 05 November 2018

MATERI KRUNA WILANGAN BAHASA BALI



MATERI AJAR BAHASA BALI 
Kruna Wilangan  
KRUNA WILANGAN manut sorohnyane rumasuk wewangsan (jenis kata) ring basa Bali.
Kruna wilangan inggih punika kruna sane nyihnahang akeh arta brana/ukuran barang.
Manut sorohnyane Kruna Wilangan kakepah dados nemnem soroh inggih punika:
  1. Kruna wilangan ketekan.
  2. Kruna wilangan gebogan.
  3. Kruna wilangan pahan.
  4. Kruna wilangan tan janten.
  5. Kruna wilangan panta wilangan.
  6. Kruna wilangan pepasten wilangan.
Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :
  1. Kruna wilangan ketekan
    contone : sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.
  2. Kruna wilangan gebogan
    Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sane madue aran niri-niri utawi carane nyambatang maseosan tur sampun ketah pisan kaanggen. Kruna wilangan puniki ketah ipun kaucapang utawi kasambatang ngangge lengkara, nenten wilangan ipun. Sane ngeranjing ring kruna wilangan gebogan luire :
    • 35 wastanipun pesasur
    • 45 wastanipun setiman
    • 50 wastanipun seket
    • 75 wastanipun telung benang
    • 100 wastanipun satus
    • 150 wastanipun karobelah
    • 175 wastanipun lebak
    • miwah sane soesan
  3. Kruna wilangan pahan
    Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakewanten kasurat ngangge aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan pahan luire :
    • Apahempatan (seperempat)
    • Atenga (setengah)
    • Atugel (sepenggal)
    • Apahteluan (sepertiga)
    • miwah sane lianan
  4. Kruna wilangan tan janten
    Kruna wilangan tan janten puniki akeh nyane nenten janten utawi nenten keni antuk ngawilangin akehnyane. Ketah ipun kasurat ngangge kruna utawi aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan tan janten punki luir ipun :
    • Abedik; Nasine di payuke enu tuah abedik.
    • Begeh; Saudagar baase begeh maan meli baas di peken Badung.
    • Liu; Anake ento mancing ngaku liu maan be.
    • Aketek; Uyahe enu di calunge tuah aketek.
    • Ombeh; Ombeh mabiayagan lengise uli di paon.
    • Agetul; Agetul tusing enu lengise di botole.
    • Adesa; Ajaka adesa anake demonstrasi di lapangan puputan.
    • Akikit; Akikit tusing dadi idih gelahne.
    • Abanjar; Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
    • Apaso; Lawar apaso isinina kuah.
  5. Kruna wilangan panta wilangan
    Sane ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :
    • Ekan (satuan)
    • Dasan (puluhan)
    • Tus (ratusan)
    • Peon (ribuan)
    • Laksan (puluh ribuan)
    • Keten/keti (ratus ribuan)
    • Yuta (jutaan)
    • Bara (puluh jutaan)
    • Ingel (ratus jutaan)
Bengong (milyaran)
  1. Kruna wilangan pepasten wilangan
    Kruna wilangan puniki akeh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki karahinin antuk kruna-kruna sane wenten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-soang. Sane ngranjing ring kruna wilangan pepasten wilangan, luire :
    • Sampi aakit
    • Bebebk aukud
    • Tikeh abidang
    • Sandal apasang
    • Taluh abungkul
    • Busung amuncuk
    • Wayang akropak
    • Lontar acakep
    • Baas ajumput
    • Tiiang akatih
    • miwah sane lianan
Lian Raos Saking Kruna Wilangan

1)      A barung     = gong, gambelan
2)      A bungkul   = taluh, nyuh
3)      A bidang     = kamen, don
4)      A bulih        = baas, biu
5)      A akit          = sampi, kebo
6)      A cedok      = yeh
7)      A ceeng      = baas
8)      A cangkir    = teh, kopi
9)      A cutak       = tanah, carik, tegal
10)  A cekel       = gonda, jukut, kangkung
11)  A katih       = tebu, tiing, tali, bungkung
12)  A kelan      = tipat
13)  A ketelan   = yeh, lengis, ubad
14)  A kilo         = baas, be, kopi, cengkeh, bawang
15)  A pacraken = tanah
16)  A puun       = punyan kayu, punyan nangka
17)  A tukel       = benang
18)  A tebih       = saang, busung
19)  A gebeh     = yeh
20)  A sopan      = nasi
21)  A sinduk    = nasi
22)  A puhu     = baas
23)  A tala       = umah nyawan, umah tabuan
24)  A tanding   = banten, lawar, canang
25)  A soroh    = banten
26)  A gulung  = tikeh, bedeg
27)  A pakpakan base = galah (ukuran waktu)

B.        WILANGAN
I. Sikian Wilangan, Ane dadi orahang :
1.             Akatih : potlot,bungkung,tiing,lidi,sate,plpen.
2.             Abungkul : taluh,nyuh,nangka,duren,sumangka,gedang.
3.             Ajuring : sumaga,sumangka,duren.
4.             Atala : nyawan
5.             Atebih : sumangka,tiing,gedang,bata,carik.
6.             Atukel : benang
7.             Aukud : siap,jaran,sampi,kambing,kedis,bebek.
8.             Aijas : biu
9.             Aijeng : biu,salak
10.         Apumduh : memeri,bebek,siap.
11.         Apasang : sepatu,sandal,sumpel.
12.         Arangsukan : panganggo
13.         Alempir : kertas
14.         Abidang : kertas,kamben,saput,don base.
15.         Aplupuh : tanem-taneman
16.         Acutak : carik,tegal
17.         Akecoran : yeh
18.         Apapah : don bi,don nyuh,don jaka
19.         Apuun : punyan nyuh,punyan poh, gedsang,nyambu.
20.         Arence : ceroring,kepundung,buni,buluan
21.         Akelan : tipat
22.         Atanding : lawar,banten,sate
23.         Abatu : duren,nangka
24.         Apakpakan base : galah,makelone
25.         Awai,abulan,atiban : dina
26.         Acengkang,alangkat,ameter,adepe : benang,papan
27.         Arirang : saput,kamben
28.         Arontong : baas,ketan,injin,jijih,jagung
29.         Acluki : arak,tuak
30.         Aberuk,ajun : yeh
31.         Apacek : dara,kukur,titiran
32.         Akit : kebo,sampi
33.         Abarung : gong
34.         Abada : sampi,memeri,bebek,kambing
35.         Abulih : biu,jagung
36.         Alingseh : punyan tiing,tebu,biu,isen.   


II. Aran Wilangan
1.      Eka : 1
2.      Lelima : 5
3.      Adasa : 10
4.      Solas : 11
5.      Roras : 12
6.      Telulas : 13
7.      Limolas : 15
8.      Setiman : 45
9.      Seket : 50
10.  Telung benang : 75
11.  Satus : 100
12.  Karobelah : 150
13.  Satak : 200
14.  Telung atus : 300
15.  Duang dasa : 20
16.  Selikur : 21
17.  Dua likur : 22
18.  Selae : 25
19.  Sanga likur : 29
20.  Telung dasa : 30
21.  Pasasur : 35
22.  Samas : 400
23.  Limang atus : 500
24.  Telung atak : 600
25.  Domas : 800
26.  Sanga atus : 900
27.  Siu : 1000
28.  Nem bangsit : 1200
29.  Pitung bangsit : 1400
30.  Sepaa : 1600
31.  Sepaa satus : 1700
32.  Lebak sepaa : 1775
33.  Sia bangsit : 1800
34.  Duang tali : 2.000
35.  Alaksa : 10.000
36.  Aketi : 100.000
37.  Ayuta : 1.000.000

III. Wastan Sasih (Nama Bulan Dalam Bahasa Bali)
1.    Kasa : sasih 1
2.    Karo : sasih 2
3.    Katiga : sasih 3
4.    Kapat : sasih 4
5.    Kalima : sasih 5
6.    Kaenem : sasih 6
7.    Kapitu : sasih 7
8.    Kawolu : sasih 8
9.    Kasanga : sasih 9
10.      Kadasa : sasih 10
11.      Kadesta : sasih 11
12.      Kasada : 12


8 komentar:

TEMBANG PUPUH MACEPAT PSP 2024

  ·          Tembang Wajib Putri (Pupuh Semarandana)   Singgih Ratu Sang Hyang Widhi. Gung Aksama Iwang Tityang. Asung Paduka Manont...