Kamis, 24 Januari 2019

CERPEN BAHASA BALI



PASIH OLAS ASIH
Redite semeng sane galang sangkaning teja sang surya sampun matangi saking ambara, siape pada makruyuk saling sautin pinaka cihna rahina anyar sampun ngawit. Putu Adi kijap-kijap kapupungan kegiat manahipune jagi masekolah nanging wawu pesu saking kamarne saget panggihina adine nonton film kartun sane witnyane saking Malaysia. Lantas adine ngambres mamunyi “Ye Beli nawang tanggal barak jani, anak libur masuk.” Wawu kenten atur adine, digelis Putu Adi malih ka kamar lan masaput bagu. Sawetara sampun jam pitu lebih dasa menit Putu Adi wawu matangi malih lantas mareresik ring kamar wusan punika wawu masiram. Sesampun puput masiram malih adinipune gelis mataken, “Beli lakar kija semengan suba masiram tur sampun mabaju anyar, misi nganggo lengis miik malih!” lantas sautina baan beline, “Niki beli jagi malali ka pasih sareng timpal-timpal di sekolah santukan sampun majanji dugas ipuan”.
Kaceritayang mangkin Putu Adi sampun siaga jagi mamargi nanging sadurung punika ipun mabakti ka marajan nunas karahayuan. Wusan mabakti lantas sampun wenten timpal-timpal ngantos ring arep jeroane, digelis Putu Adi nyapatin raris mamargi sinarengan ka pasih. Ring margine ipun sareng lelima mangonjakan kangin kauh, wenten sane ngorta indik sekolah, indik linuh sane dumun nanging wenten silih sinunggil timpalne mataken indik kahanan pasihe “Wee timpal-timpal sira ngidang nyawab sapunapi kahanan pasihe jani?” lantas masaut Made David “Pasihe jani liu yeh ne!” miragi pasaut buka keto je masuryak timpal-timpal sane lianan sinambi wenten sane ngawewehin “Jani pasihe liu misi be, be gede-gede buin mokoh-mokoh!” keto saut Wayan Bero. Lantas malih masuryak timpal-timpal sane lianan.
Kirang langkung sampun ajam pamargine, Putu Adi sareng sami sampun rauh ring pasih, girang manah ipune sareng lelima manggihin kaluihin pasihe jani. Sesampun tedun saking palinggihan sareng tiga ngenggalang malaib ka sisin pasihe, Luh Ayu sareng Tu Iin ngetut saking ungkur. “Antiang tiang kedik timpal-timpal, batis tiang pacek  ngaad, aduuh sakit”, keto Luh Ayu mapajar sada kantun naanan sakit ring batisipune. Mara miragi munyine Luh Ayu buka keto, lantas sareng tiga gelis ngrereh Luh Ayu. “Kenken batis ngudiang bisa kena sepaku, ten nganggo sepatu to Luh?” keto patakon Yan Bero. “Sepaku? Ngaad to tusing sepaku nanging tiing ane lancip Yan, sajan adane Bero..! Keto Made David nampenin munyine Yan Bero. “Wee….ene malu ubadin batis ane matatu, eda makerah malu ngarang ngaad, benjep garang nyen, jani jemak malu ubad di mobil! Keto Tu Iin mapajar sinami nengkik santukan  sue ngantosang ubad. Malaib Putu Adi ka mobil ngambil ubad raris ngubadin batisne Luh Ayu sane kanin keni ngaad.
“Ngudiang kene pasihe jani, akeh gati misi luu sane ngranayang baya majeng anak sane malali ka pasih”, pakrimik Luh Ayu sinampi ubadina baan timpal-timpalne. “Niki sampun parisolah I manusa sane ulah aluh ngutang luu, ngutang di tlabahe, di tukade, di loloane, bilih-bilih ngentungan langsung ka pasih. Ngawinang pasih sane luih manados daki miwah ngrayanang baya”, Yan Bero maceplos mamunyi keto. “Aiss…tumben Bero beneh munyine tusing stata bero, dija maan ilmu cara keto Yan?, saut David. “Nenten dados David kenten, anak mula beneh pisan ane orahanga sareng Wayan Bero, jani mula parajana sayan rered kesadaran indik kebersihan, sami ngawang ngentungan luu, pamekasne luu sane entungan ka tukad sami mapuara ka pasih, niki sampun kabaos olas asih pasihe nampi sekancan luu sane kutanga ngawag-awag olih manusa sane nenten madue tanggung jawab”, saut  Putu Adi sada banban. “Putut pisan buka keto, sangkaning ulah manusa sane ngawag ngutang luu buka keto, kene suba penadine kahanan pasihe sekadi mangkin, dija-dija akeh madaging luu kaasrian pasih pinaka druen Ida Sang Hyang Baruna manados leteh, minab brangti Ida saking luhur nyuryanin kawentenan sekadi mangkin”. Punika kawewehin malih Tu Iin sinambi nuduk luu sane wenten ring biase genahnyane malinggih.        
Saget sampun tajeg suryane karasayang kulite sampun sayan panes, para yowane sareng lelima punika makinkin jaga ngrereh genah maembon. “Mriki ngrereh genah sane dayuh dumun sampun panes gumine, gelis nyeleman kulit iraga nyen”, keto raos Yan Bero sinambi majalan ka genah dayuh beten punyan nyuh ane rob. Sampun raris kenten mamargi sareng sami ngrereh genah sane dayuh sinambi macanda pada girang. “Timpal-timpal sinambi malinggih lan maembon ngiring ja mareresik kidik driki mangda sayan kedas genah iriki, benjang yening malih malali ka pasih driki mangda wenten pauwahan tur sayan resik pasih iragane. Yening sampun resik seneng manahe prasida ngwantu nglestarisang  palemahan pamekasne ngawit saking pasih driki”, sapunika atur Luh Ayu sane marasa gargita santukan batisne sampun seger. Putu Adi sane wawu wusan nginum toya raris ngajakin timpal sane lianan mareresik nuduk luu sane wenten ring pasih punika “Mriki timpal-timpal mareresik jebos nuduk luu sane wenten driki, bersih itu indah dan sehat”. Makasami pada sregep nglaksanayang parikama mareresik ring wewidangan pasih punika. (Van Cahya).


Minggu, 20 Januari 2019

CONTOH PARAREM SEKAA GONG


MURDHA CITTA
Om Swastyastu
Om Awighnam Astu Nama Sidham
            Malarapan antuk pasuwecan lan asung kerta waranugraha Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Bhatara Bhatari sane malinga linggih ring Pura Kahyangan Desa Adat Cengkok, wastu prasida kasurat Pararem Sekaa Gong Dharma Kanti ring Desa Adat Cengkok.
            Pararem Sekaa Gong Dhrama Kanti puniki maka sepat siku–siku pamatut sakaluwiring pamargin Sekaa Gong Dhrama Kanti Desa Adat Cengkok, ugi prasida kasungkemin prayojana sami, angidep muah amanggehaken kadi awig-awig utawi pararem indik Sekaa Gong Dharma Kanti Desa Adat Cengkok.

SARGAH I
ARAN LAN WAWIDANGAN
Pawos 1
1.      Sekaa Gog sane kamanggehang puniki mawasta Sekaa Gong Dharma Kanti, Desa Adat Cengkok sane magenah ring wewidangan Desa Adat Cengkok.
2.     Sekaa Gong Dharma Kanti puniki kadruwenang olih Desa Adat Cengkok, kamiletin olih krama Desa Adat Cengkok.

SARGAH II
PAMIKUKUH LAN TETUJON
Pawos 2
Sekaa Gong Dharma Kanti ngemanggehang pamikukuh minakadi:
1.      Peraturan Daerah Propinsi Bali Nomor : 4 Tahun 2014 tentang Pelestarian Warisan Budaya Budaya Bali;
2.      Awig-Awig Desa Adat Cengkok;
3.      Pamutus Paruman Desa Adat Cengkok;

Pawos 3
Maka Tetujon Sekaa Gong Dharma Kanti:
1.      Ngerajegang lan nincapang kasukertan Desa Adat Cengkok pamekas sekaa gong saha pawongannya sakala lan niskala;
2.      Nincapang  miwah nglimbakang seni budaya miwah tata sutreptin sekaa gong;
3.      Ri sajeroning ngemargiang putusan ngelarang paras paros sarpanaya lan saluwung-luwung sebayantaka;


SARGAH III
UGER UGER MANGGALA SEKAA GONG

Manggala Sekaa Gong
Pawos 4
1.      Manggala Sekaa Gong Dharma Kanti Desa Adat Cengkok inggih punika:
a.       Bendesa utawi Kelian Desa Adat Cengkok;
b.      Kelian Banjar Adat Cengkok;

Pawos 5
Sane dados kahadegang anggota utawi angga sekaa gong luwire:
a.       Krama Desa Adat Cengkok sane munggah ring lekhitan banjar adat sajeroning Desa Adat Cengkok, turmaning jumenek magenah ring wawidangan Desa Desa Adat Cengkok;
b.     Madue tanggung jawab pinaka swadarmaning dados sekaa gong;

Pawos 6
Swadarmaning Manggala Sekaa Gong luwire:
a.       Bendesa Adat Cengkok pinaka Pembina miwah penasehat sajeroning sekaa gong saha ngicenin pamargi lan pawarah-warah ring prajuru;
b.      Kelian Adat Banjar Cengkok pinaka Pembina miwah penasehat sajeroning sekaa gong saha ngicenin pawarah-warah ring prajuru;


Prajuru  Miwah Angga Sekaa Gong
Pawos 7
1.      Sekaa Gong Dharma Kanti kaenter antuk prajuru sane kasudi antuk Paruman Sekaa Gong, inggih punika:
a.       Kelian (Ketua) adiri;
b.      Pangliman (Wakil Ketua) adiri;
c.       Patengen (Bendahara) kalih diri;
d.   Panyarikan (Sekretaris) kalih diri;
e.   Kasinoman (Juru arah) kalih diri;
2.      Prajuru pinilihin sami madue swadarma majeng pamargi sekaa gong;

Pawos 8
Swadarmaning Prajuru Sekaa Gong luwire:
a.       Ngarincikang program kerja selanturnyane ngalaksanyang sane sampun kapikukuhang olih paruman sekaa gong;
d.      Nguningayang pamargin sekaa gong nyabran awarsa majeng ring angga sekaa gong makasami;
e.       Ngamargiang pisadok utawi pihuning ngenenin indik kawentenan jinah utawi kas nyambran paruman sekaa gong;
f.    Nyahcah sajeroning sekaa yening sampun ngalaksayang ayah-ayah utawi program sekaa gong;

Pawos 9
Sane dados kahadegang Prajuru luwire:
a.       Angga Sekaa Gong Dharma Kanti sane munggah ring lekhitan panyerikan prujuru seka gong Dharma Kanti sajeroning Desa Adat Cengkok;

Pawos 10
Prajuru kagentosin utawi husan, malarapan antuk:
a.      Seda utawi padem;
b.      Mapinunas ngeraga sangkaning rahayu saha polih lugraha saking paruman sekaa gong;
c.       Sungkan rahat tur suwe saha tan prasida ngmargiang swadarmaning prajuru;
d.      Husan dados Sekaa Gong Dharma Kanti;
e.       Sangkaning kahusanang antuk paruman Sekaa, mabukti iwang turmaning nenten nganutin uger–uger sekaa gong;
f.    Sampun ngayah dados prajuru sekaa gong selami kalih warsa (2 tahun) ngawit saking kajudi dados prajuru ring paruman sekaa gong;



SARGAH IV
PAMIKOLIH SEKAA GONG
Pawos 11

1.      Sekaa Gong Dharma Kanti wenang polih tuwas-tuwasan manut kawentenan kauangan Desa Adat Cengkok tur manut uger- uger sane kapastikayang sane kaunggahang ring paruman desa adat;
2.      Sekaa Gong Dharma Kanti wenang nunas sekancan sane kabuatan ring program miwah pamargin sekaa gong majeng Desa Adat Cengkok;
3.     Tetamburan sane sampun rusak utawi nenten prasida kaanggen, kahanan punika manados tanggung jawab Desa Adat Cengkok;
4.   Sekaa Gong Dharma Kanti ri sajeroning ngamiletin ayah-ayahan nabuh ring Pura Kahyangan Tiga lan Prajapati Desa Adat Cengkok wenang mapikolih pisuguh samatra saking desa adat;
5.   Sekaa Gong Dhama Kanti polih sesari ri tatkala ngayah matetamburan ring:
      a. Pakubon Krama Desa Adat Cengkok miwah angga sekaa gong Rp. 300.000.,
      b. Pakubon Krama Tamiu Desa ring Wewidangan Desa Cengkok Rp. 1.000.000,.
      c. Pakubon Krama ring Dura Desa Cengkok Rp. 2.000.000., 


SARGAH V
SWADARMANIG LAN UGER-UGER PAMIDANDA
Pawos 12

Swadarmaning sekaa gong:
1.      Sekaa gong patut tedun matetamburan (mapauruk lan ngayah) ri sajeroning sampun wenten pawarah-warah saha sampun masuara gendongan gong;
2.      Sekaa gong patut mabusana adat nista utawi madia ri tatkala mapauruk miwah mabusana sane manut upacara ri tatkala ngayah ring pura yadin pakubon;
3.      Sekaa gong wenang masadok sareng prajuru ri tatkala nenten sida ngamiletin matetamburan sangkaning wenten kapialangan;

Pamidanda sekaa gong:
1.      Prajuru lan angga (anggota) sekaa gong sane malaksana  tan patut utawi lempas ring uger-uger saha mawicara kaon lan byuta sane ngawinang sekaa gong duka patut keni pamidanda upakara guru piduka majeng ring Gong Desa Adat Cengkok;
2.      Prajuru lan angga (anggota) sane nenten naenin nyarening ayahan utawi program sekaa gong selami ping pitu lan nenten wenten pasadok majeng prajuru, wenang kaunggahang ring paruman sekaa saha prajuru wenang nguningayang sareng manggala sekaa gong;
SARGAH VI
NGUWAH-NGUWUHIN PARAREM
Pawos 13
1.      Nguwah-nguwuhin pararem puniki kelaksanayang antuk paruman sekaa gong manut tata cara sane patut, malarapan antuk sagilik seguluk.
2.      Sakaluiring sane durung kabawos sajroning pararem puniki, patut kelaksanayang manut tata cara sane sampun mamargi, kadulurin antuk pararem lan sima utawi dresta sane ketah.


SARGAH VII
PAMUPUT
Pawos 14
1.      Pararem puniki kawastanin Pararem Sekaa Gong Dhrama Kanti, indik Sekaa Gong Dharma Kanti.
2.      Pararem Sekaa Gong Dhrama Kanti puniki kamargiang ngawit kararemin, Ahad Wage, tanggal 27 Januari 2019.
3.      Pararem puniki kalingga tanganin olih Kelian  Sekaa Gong miwah Penyarikan, kawikanin olih bendesa Adat Cengkok.
4.      Luwir sang ngalingga tanganin:



Kelian Sekaa Gong Dharma Kanti




(Van Cahya)
Panyarikan,




()



Kawikanin:
Bendesa Adat Cengkok,



()






PARAREM SEKAA GONG
DHARMA KANTI








DESA ADAT CENGKOK
2019

Selasa, 08 Januari 2019

RANGKUMAN MATERI BAHASA BALI KELAS XII SMK



SMK KESEHATAN BALI KHRESNA MEDIKA
RANGKUMAN MATERI BAHASA BALI
KELAS XI SEMESTER GENAP 2018/2019
KOMPOTENSI DASAR
MATERI POKOK
IPK
A.W
SUMBER BELAJAR

3.6 Memahami dan menganalisis pembagian periodisasi kesusastraan Bali dan jenis-jenis karya sastra beraksara Bali dan berhuruf Latin
4.6.Mengabtraksi pembagian periodisasi kasusastraan Bali dan jenis-jenis karya sastra
- Periodisasi kesusastraan Bali
- Wangun sastra Bali puwa
- Perbedaan maing-masing jenis karya sastra

1.   Mengklasifikasikan kesusastraan Bali sesuai dengan jamannya
2.   Menyebutkan contoh karya sastra sesuai dengan jamannya
3.   Menjabarkan kesusastraan Bali sesuai dengan bentuknya
4.   Menemukan inti cerita karya sastra beraksara Bali
5.   Menganalisis pesan moral karya sastra beraksara Bali

1.   Mengabtraksi materi kesusastraan Bali dan jenis-jenis karya sastra 
4 JP
-       Buku Paket Udyana Sastra
-       UKBM
-       Refrensi dari sumber lain


3.7 Menganalisis dan mengaplikasikan teks puisi Bali modern, puisi Bali tradisional atau sekar alit (pupuh Durma, Sinom, Semarandana), sekar madia dan geguritan yang beraksara Bali dan berhuruf latin
4.7.Memproduksi satu bait pupuh Durma dengan tema tertentu
-    Puisi Bali Modern
-    Sekar Alit

1.   Menceritakan kembali isi sebuah puisi Bali modern yang dibaca
2.   Menentukan unsur intrinsik puisi Bali modern yang dibaca
3.   Memberikan kritik sastra terhadap sebuah puisi Bali modern yang dibaca
4.   Menceritakan kembali isi sebuah pupuh yang dibaca
5.   Menentukan unsur intrinsik pupuh yang dibaca
6.   Mengidentifikasi jenis pupuh yang digunakan dalam sebuah geguritan berdasarkan padalingsanya

1.   Memproduksi sebuah pupuh Durma dengan tema pendidikan
6 JP
-       Buku Paket Udyana Sastra
-       UKBM
-       Refrensi dari sumber lain

3.8 Menganalisis gancaran Bali modern (Novel) dan gancaran Bali tradisional, (satua Tantri dan satua Panji) beraksara Bali dan berhuruf latin secara lisan dan tulisan

4.8. Menginterpre-tasikan atau menafsirkan pesan moral teks gancaran Bali tradisional, satua Tantri dan satua Panji, secara lisan maupun tulisan

-  Teks gancaran Bali modern
-  Pengertian satua tantri
-  Pengertian satua panji
-  Amanat satua panji
1.   Menemukan isi pokok kutipan novel
2.   Menganalisis unsur instrinsik kutipan novel
3.   Membuat sinopsis novel
4.   Menceritakan kembali isi satua Tantri beraksara Bali
5.   Menentukan amanat satua Tantri beraksara Bali

1.   Menafsirkan pesan moral satua Tantri
6 JP
-       Buku Paket Udyana Sastra
-       UKBM
-       Refrensi dari sumber lain

3.9 Menganalisis teks karya sastra drama modern, drama tradisional dan bermain peran
4.9.Memproduksi satu naskah drama Bali modern dengan tema tertentu
-  Ciri-ciri drama Bali moden
-  Teknik membuat drama tradisional
-  Teks drama tradisional

1.   Menceritakan kembali isi teks drama Bali modern
2.   Menentukan penokohan masing-masing tokoh dalam teks drama Bali modern
3.   Menemukan amanat dalam teks drama Bali modern
4.   Mengidentifikasi karakter tokoh drama Bali tradisional
5.   Menemukan amanat dalam drama Bali tradisional

1.   Membuat teks drama Bali modern dengan tema tertentu

4 JP
-       Buku Paket Udyana Sastra
-       UKBM
-       Refrensi dari sumber lain

3.10 Memahami dan mengimplementasikan penggunaan paribasa Bali (sesonggan, sesenggakan, sesawangan, pepindan, sesimbing dan cecangkitan) dalam berkomonikasi dengan bahasa Bali secara lisan dan tulisan
4.10 Mengabstraksi materi penggunaan paribasa Bali dalam suatu wacana dan berkomunikasi secara lisan maupun tulisan
- Sesonggan
- Sesenggakan
- Sesawangan
- Pepindan
- Sesimbing
- Cecangkitan
1.      Mengemukakan makna denotasi dari paribasa Bali dalam wacana
2.      Menggunakan paribasa yang tepat dalam wacana komunikasi sesuai konteks
3.      Mengembangkan sebuah paribasa menjadi wacana


1.      Memproduksi wacana singkat menggunakan paribasa Bali secara tulisan
4 JP
-       Buku Paket Udyana Sastra
-       UKBM
-       Refrensi dari sumber lain



TEMBANG PUPUH MACEPAT PSP 2024

  ·          Tembang Wajib Putri (Pupuh Semarandana)   Singgih Ratu Sang Hyang Widhi. Gung Aksama Iwang Tityang. Asung Paduka Manont...