Kamis, 27 Januari 2022

MATERI PUISI BALI



MATERI : PUISI BALI

 

Puput Makaput

Sang prabu majoli kencana

I panjak negak mategtog

Sang prabu mabusana megah

I panjak makamben congkod

Sang prabu mapuri agung

I panjak maumah petung

Sang prabu mamunggah jaran

I panjak majalan banban

Punika kawentenan matiosan

Nanging wenten tan kabinayang

Sang prabu seda marurub kasa

I panjak padem makaput kasa

Puputne

Puput makaput

Karangasem 22 juni 2006

 

Puisi Bali Kakepah dados kalih soroh:

1.       Puisi Bali Anyar

2.       Puisi Bali Purwa

 

1.   Teges Puisi Bali Anyar

Puisi Bali Anyar punika wantah sastra sane kaangge nartaang  pabesen, ngangge basa sane bawak nanging dagingne padet. Puisi puniki sastra sane kakomunikasiang boya ja gatra, sakewanten karya sastra sane madaging rasa muah napi sane kacingak indik kahuripan,nglimbakang tur najepang kontak-kontak ring sane katerapin.

Unsur-unsur ring puisi :

  1. Unteng
  2. Rasa
  3. Nada( tangkep pangawi)
  4. Pabesen /piteket

Mangda papacan puisine lengut tur ngelangunin pinih becik telebang dumun uger-uger ngwacen sakadi ring sor puniki :

a. Wirasa utawi Interpretasi

Pinih riin sadurungé ngwacén, patut resepang dumun suksman, wirasan utawi unteng pikayuna ring  puisi sané jagi kawacén. Napiké puisi punika madaging indik kalulutan, kasengsaran, utawi sané tiosan. Yéning tan tatas uning ring suksman puisiné punika, sinah pacang sukil rikala jagi ngwetuang rasa. Kénten taler napi daging puisi punika sinah nénten

prasida kauningin olih sang sané mirengang

b. Wirama utawi olah vokal

Yéning sampun tatas uning ring wirasan puisi sané jagi kawacén, patut anutang

mangkin ring wiraman suara rikalaning ngwacén. Ngwacén puisi patut nganutin tempo, intonasi, miwah artikulasi. Tempo punika mapaiketan ring ngolah suara, ring sapunapi banban, ring sapunapi cepet, taler ring sapunapi masandekan. Intonasi punika mapaiketan ring sapunapi masuara keras, ring sapunapi masuara alon, nganutin pangrasa ring puisi

sané kawacén. Artikulasi punika mapaiketan sareng ngucapang kruna-kruna ring puisi, mangda jakti tatas nénten saru gremeng, mangdané nénten wénten iwang penampén ring sang sané mirengang santukan sang sané ngwacén nénten tatas ngucapang kruna utawi lengkara ring puisiné.

c. Semita/ Raras, Wiraga utawi gerak tubuh

Rikala ngwacén puisi, semita miwah wiragané patut anutang ring wiraman suara miwah ring wirasan puisiné sané kawacén. Yéning suksman puisiné indik kasengsaran, patut wiraman suara, semita miwah wiragané mangda anut sakadi anak kasengsaran. Yéning sampun asapunika sinah prasida papacan puisiné pangus, lengut tur nglangenin.

d. Wates Lengkara

Mangda jakti tatuek babosan utawi unteng pikayun sané wénten sajeroning puisi,

patut tatasang ugi ring dija patutné babaosané/papacané majanggelan utawi mararian.

Sajabaning punika rikala majanggelan sang ngwacén polih mangsengan (ngatur napas)

 

2.     Tatacara Nganalisis Puisi

Ring buku Membaca dan Menilai Sastra (1983) olih A.Teeuw naenin maosang indik tata cara

ngwacén sapisanan ngaruruh unteng saking daging teks kria sastra. Sané kapertama pangwacén

patut uning ring kode bahasa sané kaanggén, raris sané kaping kaih indik kode budaya inggih

punika ngeninin budaya genah puisi punika embas, taler budaya saking pangawinyané miwah sané

kaping tiga indik kode sastra saantukan kria sastra marupa puisi ketah nganggé panglengut basa

marupa paribasa.

Yening pupulang indik runutan nganalisis kria sastra puisi, wénten runutan pamargi sané patut

kalaksanayang:

1. Melahang ngwacén puisi punika

2. Indayang uratiang murdan puisi punika

3. Uratiang basa sané ngranjing ring panglengut basa (paribasa)

4. Indayang uratiang taler kruna-kruna sané ngeninin indik budaya saha ruruh pikenoh saking

kawéntenan kruna-kruna punika

5. Ruruh saha uratiang yéning wénten kruna sané madué tatuwek nénten sujati

6. Indayang rereh napi piteket sané kadagingin pangawi ring puisiné punika

7. Raris selehin punapi tata cara pangawi nagingin piteket ring puisiné punika

8. Selehin naler punapi tata cara pangawi maosang piteketé punika

Sasampuné runutan punika kamargiang saha sampun molihang napi piteket pengarang sané

wénten ring puisi punika, sané kaping untat lanturang mangkin antuk nyurat babaosan miwah

piteket sané madaging ring puisi

 

3.     Nganalisis Daging Puisi

Tatacara menganalisis Puisi Bali Anyar

 

Ngiring Pinehin

Ngiring je pinehin

Napi sane sampun kakaryanin

Sampunke solahe nganutin

Tata-titi sane nuntunin

Sampunang lali ring sang Pangardi

Mangda jagate stata rimrim

Ngring pinehin

Kawentenan jagate mangkin

Karangasem 22 juni 2006

Nganutin puisi ring ajeng prasida kaanalisis kadi puniki:

– Wacen saha resepang indik murdan miwah daging puisi “Ngiring Pinehin”

– Puisi “Ngiring Pinehin” nénten madaging panglengut basa sané ngranjing ring paribasa

– Ring Puisi puniki madaging pituduh mangda pangwacén mineh-minehin indik parisolah

miwah kawéntenan jagaté mangkin

– Sasampuné nyelehin punapi tata cara pangawi ngaturang indik piteket-piteket sané wénten

ring puisi puniki prasida babaosan punika kasurat kadi puniki:

Ring Puisi “Ngiring Pinehin” wénten pangaptin pangawi mangda pangwacén kayun

mapapineh indik solah I raga soang-soang. Sapisanan naler nuduhin mangda nénten

lali ring Ida sang pangardi inggih punika Ida Hyang Widi Wasa sapisanan mapinunas

mangda jagaté satata rahayu. Pangawi taler ngiringang mangda sareng-sareng mapapineh indik kawéntenan jagaté mangkin sané sampun ngancan matiosan.

 

4.     Puisi Bali Purwa

Puisi Bali Tradisional wénten makudang-kudang uger-uger sané patut kaanggén tatkala ngwacén

puisi punika. Mireng anak ngwacén puisi Bali Tradisional pateh sakadi mireng anak magending

utawi matembang. Puisi Bali Purwa ketah taler kabaos sekar. Manut tatueknyané sasengguhan

sekar punika sangkaning kria sastra marupa puisi Bali Purwa punika kainargamayang sakadi

kajegegan ye I Sekar sané prasida ngulangunin anak sané ngwacén utawi mirengang puisi punika

katembangang.

Yéning rereh sorohnyané Sekar punika prasida kaepah malih dados papat inggih

punika Sekar Agung, Sekar Madya, Sekar Alit miwah Sekar Raré.

 

5.     Uger-uger Sekar Alit

Sekar Alit sané sering taler kabaos tembang macepat utawi pupuh sané kaiket antuk uger-uger. Sekar Alit kawangun tur kaiket antuk uger–uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika kecap

wanda miwah wangun suara ring panguntat sajeroning acarik lan akeh carik sajeroning apada.

Uger–uger punika minakadi.

•             Guru Wilangan : Uger–uger wanda sajeroning acarik

•             Guru Dingdong : Uger–uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik

•             Guru Gatra : Uger–Uger katah carik sajeroning apada

Sekar Alit ketahnyané wénten 10 (adasa), nanging ring bab puniki kabaosang wantah tatiga

kémanten inggih punika Pupuh Durma, Pupuh Sinom sareng Pupuh Semarandana. Tiga pupuh

puniki madué uger-uger pada matiosan. Mangda tatas uning indik uger-uger padalingsa Pupuh

Durma, Pupuh Sinom sareng Pupuh Semarandana, indayang panggihin imba pupuh ring sor:

Pupuh Durma

Cai Durma pianak bapa paling wayah, (12 a)

Tumbuhe kasih asih, (8i)

Katinggalin biang, (6a)

Jumah cening apang melah, (8a)

Bapa luas nangun kerti, (8i)

Kagunung alas, (5a)

Idepang bapa mati (7i)

6.     Geguritan

Geguritan inggih punika kasusastraan tembang saking kasusastraan Bali Purwa, madué

wangun marupa paliring (puisi). Geguritan mawit saking Kruna Lingga gurit artin ipun ngawi

utawi nyurat puisi. Kruna gurit punika raris kadwipurwayang dados gegurit miwah polih pangiring

-an dados geguritan. Geguritan inggih punika cerita sané embas saking manah sang kawi, sané

madué wangun marupa paliring utawi puisi tradisional, kagendingan antuk makudang- kudang

pupuh. Geguritan taler kawastanin Sekar Alit utawi macepat (pupuh).

Geguritan wénten kakalih, inggih punika geguritan monométris miwah geguritan

polymétris. Geguritan monométris inggih punika geguritan sané nganggén pupuh wantah asiki,

sakadi geguritan Bungkling, geguritan Jayaprana, geguritan Basur. Geguritan polymétris inggih

punika geguritan sané nganggén makudang-kudang pupuh, sakadi geguritan Tamtam, geguritan

Pakang Raras, geguritan I Nengah Jimbaran, msl.

Geguritan punika kawangun antuk pupuh. Pupuh punika kaiket antuk uger-uger sané

kawastanin pada lingsa. Pada inggih punika akéh wanda utawi kecap sajeroning abaris, lingsa

inggih punika labuh aksara suara sané pinih untat. Ring pada lingsa punika wénten sané kawastanin

guru wilangan, guru gatra, miwah guru dingdong. Guru wilangan inggih punika akeh kecap

(wanda) sajeroning acarik (abaris). Guru gatra inggih punika akéh carik sajeroning apada (abait).

Guru dingdong inggih punika suara panguntat sajeroning acarik.

 

7.     Sekar Madia

Sekar Madia taler kabaos Kidung. Kidung

kawangun antuk kawitan, pangawak, miwah panawa.

Kidung mawit saking Jawi tur nglantur nglimbak ring

Bali, tur kanggen basa Bali Tengahan/Jawa Tengahan

sakadi : Puh demung, Puh Wasi, Puh Sidapaksa, Puh

Wargasari, Puh Demung Sawit, msl. Kawéntenané

mangkin, Kidung pinaka panyangkep pamargin

yadnya antuk punika ritatkala ngawéntenin upacara

adat ring Bali satata kairingin antuk kidung.

 

 

 

8.     Jenis Sekar Madia

Jenis-jenis Kidung sané wénten ring Bali kabaos akéh pisan. Kawéntenan jenis kidung akehan

kakepah nganutin genah utawi galah upacara adat ritatkala kidung punika kaanggén. Ring sor

puniki katlatarang wantah jenis-jenis kidung sané ketah kaanggén nyantos mangkin ring Bali.

Ring Bali wénten jenis upacara sané kiringin antuk kekidungan sané kabaos panca yadnya utawi 5

(lima) macem upacara yadnya. Wénten jenis-jenis kidung sané sering katembangin sakadi Kidung

Wargasari, Kidung Tantri, Kidung Jerum msl.

Kidung sane ngangge tembang macepat, basa sane kaanggen marupa basa tengahan sakewanten

kawangun antuk tembang macapat makadi :

1. Kidung Ranggalawe.

2. Kidung Sri Tanjung.

3. Kidung Pamancangah Dalem.

4. Kidung Amad Muhamad.

5. Kidung Kaki Tua, miwah sane lianan.

Kidung sane nganggen kidung sujati makadi :

1. Malat.

2. Wargasari.

3. Alis-alis Ijo.

4. Tantri, miwah sane lianan.

 

Imba Kidung Warga Sari:

1. Ida Ratu saking luhur. Kawula nunas lugrane.

Mangda sampun titiang tanruh. Mangayat Bhatara mangkin.

Titiang ngaturang pejati. Canang suci lan daksina.

Sami sampun puput. Pratingkahing saji.

2. Asep menyan majagau. Cendana nuhur dewane,

Mangda Ida gelis rawuh. Mijil saking luhuring langit.

Sampun madabdaban sami. Maring giri meru reko.

Ancangan sadulur, sami pada ngiring. 

Tidak ada komentar:

Posting Komentar

TEMBANG PUPUH MACEPAT PSP 2024

  ·          Tembang Wajib Putri (Pupuh Semarandana)   Singgih Ratu Sang Hyang Widhi. Gung Aksama Iwang Tityang. Asung Paduka Manont...