Minggu, 18 November 2018

MATERI PIDARTA BASA BALI





PIDARTA BASA BALI
1.      Pamiteges Pidarta
Sinalih tunggil kawagedan mabasa Bali inggih punika mabaos(bebicaara). Kawagedan mabaos sajeroning paplajahan basa Bali mateges maderbe kaweruhan miwah kawagedan ngawedar ida utawi daging pikayunan nganggen basa bali sane becik miwah patut (baik dan benar). Becik mateges nganggen pilihan kruna-kruna sane lengut tur prasida nudut kayun sang sane mirengang. Patut, mateges mungguing kruna-kruna sane kanggen sajeroning pidarta punika manut grnahnyane nganutin tata anggah ungguhing kruna basa Bali.
Mabaos Bali kabinayang dados kalih inggih punika mabaos ring forum resmi miwah mabaos ring pagubugan (nenten resmi). Punika mawinan wenten basa pakraman miwah basa pasuitrayan. Basa  pakraman, wantah basa baline sane kanggen mabaos ring patemon – patemon resmi minakadi ring paruman adat, ring upacara agama, miwah pangajahan basa bali ring kelas. Raris sane kabaos basa pasuitrayan inggih punika basa baline sane kanggen mabebaosan ring pagubugan sarahina-rahina (sane nenten resmi), minakadi para muride ngraos ring kantin sareng timpal-timpalnyane, para pegawe kantoran ngraos ring ruangan masambilan makarya, para petani ngraosang toya ring carike, miwah sane lianan. Sinalih tunggil wangun bebaosan resmi punika mawasta pidato (andap) utawi pidarta (alus).
Pidarta Bali inggih punika bebaosan mabasa Bali alus marupa daging pikayunan sané kawedar majeng anak sareng akéh, sané matetujon mangda anaké sané mirengang baosé punika kayun nginutin daging kapatutan sané kabaosang utawi mangda napi sané kawedar prasida karesepang saha kalaksanayang. Sang sané mapidarta kabaos orator.

2.   Wangun Pidarta
Karangan miwah surat ketah madaging pendahuluan, isi, miwah penutup. Wangun pidarta taler kadi asapunika, madaging purwaka, daging, miwah pamuput. Pateh sakadi ring bahasa Indonesia, pidarta basa Baliné Maderbé wangun utawi format sasuratan sané pastika. Ring sor punika pacang  katlatarang wangun pidarta basa Baliné sané kapalih dados tigang palet inggih punika:
a. Murda (Judul) Patut wénten murda utawi judul pidarta manut topic utawi téma sané jagi katlatarang.
b. Purwaka/Pamahbah (Pendahuluan) Ring pahan puniki dagingnyané patut ngaturang pangayubagia ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, pangastuti/pangastawa, panganjali ring para pamilet utawi sang sané mirengang, ngaturang parama suksma, pangaksama, raris nyinahang angga (sapa sira sané mamaos mangda kauningin).
c. Daging pidarta (manut babuat) 1) Unteng karya 2) Téma 3) Manut tetujon bebaosan Yéning ring paruman banjar upami, patut aturang daging-daging parindikan sané mabuat ring krama banjar. Yéning ring pawiwahan umpaminnyané ri tatkala kapakusara ngangganin kulawarga ring adampati, nguningayang ééd upakara, taler tan lali ngaksamayang mungguhing kawéntenan genah, panyambrama miwah sané tios-tiosan. Asapunika taler ring acara sané tiosan.
d. Pamuput Ri sampun ngenjek ring pamuput atur (pidarta) patut wéntenang : 1) Pacutetan daging bebaosan, puniki mabuat pisan duaning ri sampuné panjang antuk matur-atur mangdené sang mirengang éling malih ring unteng daging bebasoanné 2) Pinunas mangda ngawewehin sahanan Kakirangannyané ring sajeroning maktayang pidarta 3) Matur suksma antuk uratian sang sané mirengang tur sang sané prasida rauh 4) Nunas pangampura manawi wénten sané tan manut ring kayun sang miarsayang. 5) Parama santih Maka panguntat anggén wasananing atur miwah muputang pidarta.
3. Tetikesan Pidarta
Sajeroning maktayang pidarta, mangda napi sané kawedar prasida kauratiang saha mangda prasida nudut kayun sang sané miarsayang, sang orator patut taler nguratiang tetikesan mapidarta. Minakadi ring sor puniki. Agem-ageman utawi tetikesan ri kala mapidarta :
1) Wicara, inggih punika ngeninin indik topik utawi téma pidarta sané jagi kabaktayang, mangdané prasida nudut kayun para pamiarsa.
2) Wiraga, inggih punika semita lan laras sang sané maktayang.
3) Wirama, inggih punika intonasi suara sané anut ring punggelan lengkara mangdané prasida kapiragi lengut.
4) Wirasa, inggih punika ri tatkala maktayang pidarta kacihnayang antuk rasa mangdané daging pidarta sané kabaktayang punika prasida nuek rasa nyujuh tuas sang sané mirengang.
4. Tata Cara rikala makarya pidarta
Malarapan antuk tatacara maktayang pidarta punika, ring sajeroning pacang makarya pidarta patut taler kaélingin tur kauningin indik  parindikan ring sajeroning makarya pidarta, sané salanturnyaé prasida dados kanggén titi pangancan  sakadi:
1) Téma inggih punika unteng pikayunan.
2) Patut wénten murdha utawi judul pidarta manut topik utawi téma sané jagi katlatarang.
3) Pamahbah utawi pendahuluan patut madaging: a) Pujastawa, sané ketahnyané nganggén pangastungkara. b) Matur pangayubagianing manah, panyuksma, miwah swasti prapta ring sang sané sida rauh ring sajeroning acara.
4) Daging pidarta punika, kaanutang ring téma pidarta sané kaangkat, tur nlatarang indik pakayunan antuk makudang-kudang pahan pakayunan sané marupa paragrafparagraf, sané kajangkepan marupa pidarta.
5) Pamuput daging aturé indik: a) Panyuksma antuk uratian sang sané miragiang tur majeng ring sang sané sida rauh. b) Nyutetang daging baos ring sajeroning pidarta. c) Atur pangampura antuk sahanan kakirangan ri kala maktayang pidarta. d) Atur pinunas, mangda ngawewehin sahanan kakirangan ring sajeroning maktayang pidarta. e) Panyineb atur sané ketah nganggén parama santih.
5.   Tata Cara Mapidarta
a.    Pidarta Tutur (Impromptu/Dadakan) Inggih punika pidarta sané kawedar sangkaning dadakan utawi nénten madasar antuk pangrencana.
Kaluihannyané:
1) Lebih nyihnayang pikayunan sang sané mapidarta
2) Bebaosan sang sané mapidarta madasar antuk kaweruhannyané.
3) Kawéntenan interaksi sareng pamiarsa utawi nénten monoton.
Kakirangannyané:
1) Kirang sistematis mawinan nénten wénten nyiapang téks.
2) Sang orator kakantenang gerogi utawi demam panggung (cenderung lebih gugup).
3) Nénten manut ring bantang (téma).
b. Pidarta Sasuratan (Manuskrip/Naskah) Inggih punika pidarta sané kawedar sangkaning sampun kasiagayang téksnyané.
     Kaluihannyané:
    1) Kakaryanang logis tur sistematis.
    2) Sang orator prasida milihin kruna-kruna sané becik.
    3) Manut ring bantang (téma) utawi topik.
    Kakirangannyané:
   1) Interaksi nénten becik sareng pamiarsa.
   2) Makéh merluang/ngarsayang galah anggén ngaryanang téks.
c. Pidarta Arda Tutur (Tanpa Naskah/Ékstémporan) Inggih punika pidarta sané kabaktayang nganggé ringkesan utawi skéma, sané lumrah kabaktayang olih pangénter acara utawi ugrawakia.
    Kaluihannyané:
1)      Kawéntenan interaksi sareng pamiarsa.
Kakirangannyané:
1) Nénten manut ring bantang (téma).
2) Kirang sistematis mawinan nénten wénten nyiapang téks.
3) Meweh milih kruna sané becik.
d. Pidarta Memoritér (Menghafal) Inggih punika matéri sané pacang kabaktayang ring arep pamiarsa sampun kasiapang tur kasurat dumun selanturnyané patut kawacen sesai-sai. Kaluihannyané :
    1) Téks kakaryanang logis tur sistematis.
    2) Prasida milih kruna sané becik.
    3) Manut ring téma utawi topik.
    Kakirangannyané :
    1) Interaksi sareng pamiarsa pacang kirang mawinan sang orator ngutsahayang éling ring kruna sané wénten ring téksnyané
    2)  Ngarsayang akéh waktu.
    3)  Kirang penghayatan ri tatkala maktayang pidarta.
    4) Témpo sang orator ri tatkala maktayang pidarta gelis (terlalu cepat dalam menyampaikan).
6) Pangresep indik Pidarta
Yéning uratiang becik-becik, kantun akéh wénten luir bebaosan mabasa Bali alus sané wangunnyané masaih ring pidarta. Bebaosan punika madué wasta niri-niri minakadi:
a. Pidarta (pidato) Bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sané dagingnyané umum utawi nénten ngeninin indik ajahan agama. Upami : 1) pidarta kelian ring krama banjar (indik ngwangun balé banjar) 2) pidarta pamilet lomba ring pakraman (indik narkoba)
b. Dharma wacana (upanisad, siraman rohani) Inggih punika bebaosan mabasa Bali alus ring acara pakraman sané madaging saindik-indik ajahan agama. Upami: 1) Bebaosan Ida Pedanda Madé gunung ring Bali TV 2) Bebaosan Sri Mpu Dukuh Sakti ring Jaba Pura Pangkung Prabu
c. Sambrama wacana (kata sambutan) Inggih punika bebaosan mabasa Bali alus sané kawedar pinaka nyanggra sajeroning acara pakraman utawi  pinaka panyanggra tamiu sajeroning upacara adat utawi agama. Upami : 1) Panyanggra Kelian Banjar Dinas rung ulang tahun sekaa teruna 2) Panyanggra sang madué karya ring para undangan
d. Atur piuning (laporan) Inggih punika bebaosan mabasa Bali alus sané nguningayang kawéntenan karya sané kalaksanayang. Upami: Atur piuning manggala karya ulang tahun. 2) Atur piuning pangrajeg karya pacaruan ngresigana.
Salanturnyané patut taler kauningin mungguing wénten makudang-kudang istilah sané wénten paiketannyané ring pidarta mabasa Bali, minakadi :
1) Dharma tula inggih punika acara sané marupa pabligbagan utawi masadu arep (diskusi) pantaraning sang sané maktayang baos sareng sang sané nyarengin taler mirengang baos
2) Widya tula inggih punika pabligbagan saindik-indik daging kaweruhan (ilmu pengetahuan) sané kawicaraang
3) Dharma suaka inggih punika bebaosan ngaptiang kapiolasan utawi daging ipun wénten sané jagi kasuakayang.
4) Sima krama inggih punika patemon medarmasuakan.
5) Saur-pitakén inggih punika tanya jawab.
Sajaba punika, patut taler kawikanin mungguing wénten makudang-kudang istilah kanggén maosang anaké sané sering milet mabebaosan ring pakraman (patemon resmi) minakadi:
1) Pamidarta : sang sané mapidarta (orator).
2) Pamaos   : sang sané maosang kriapatra utawi makalah (pemakalah, penyaji).
3) Ugrawakia : pangenter, sang sané ngenterang acara (MC, pembawa acara).

Tidak ada komentar:

Posting Komentar

TEMBANG PUPUH MACEPAT PSP 2024

  ·          Tembang Wajib Putri (Pupuh Semarandana)   Singgih Ratu Sang Hyang Widhi. Gung Aksama Iwang Tityang. Asung Paduka Manont...